Akdeniz Foku ve Toy Korunmalı!

Dünya Tabiat Muhafaza Birliği (IUCN) tarafından hazırlanan ve jenerasyonu tehlikede olan cinslerin yer aldığı kırmızı liste güncellendi. Yapılan çalışma sonucunda Türkiye’ den iki değerli cins olan Akdeniz foku (Monachus monachus) ve toyun (Otis tarda) tehdit durumu değişti. Uzmanlar her iki cins için yapılan müdafaa çalışmalarının artırılması gerektiğini söylüyor.

Akdeniz Fokları 20. yüzyılın başlarına kadar geniş bir coğrafyada dağılım gösteriyordu. İnsan baskısı ve hayat alanlarının yok olması nedeniyle yok olma eşiğine gelmişti. Yapılan muhafaza çalışmalarıyla günümüzde ergin sayıları 444-600 ve gençlerle birlikte toplam yaklaşık 900 bireye ulaştı.

Bir evvelki periyotta Akdeniz fokları dünya çapında “Tehlike Altında (EN)” ve “Akdeniz’de Bölgesel Kritik Derecede Tehlike Altında (CR) kategorisinde yer alıyordu. Gerek doğu Atlantik gerekse doğu Akdeniz bölgesinde gerçekleştirilen muhafaza ve araştırma çalışmaları sonucunda Yunanistan ve Moritanya popülasyonlarda görülen gözle görülür büyümeler global nüfusa da yansıdı ve toplamda bir artış gösterdi. Haziran 2023 de yapılan son IUCN komite değerlendirmesi ile bu az göğüslü tipinin kategorisi “Hassas (VU)” olarak güncellendi.

“Fokların hayat alanları korunmalı”

Akdeniz foklarının tehlike kategorisinin değiştirilmesi hakkında açıklama yapan SAD-AFAG Kurucu Üyesi Cem Orkun Kıraç “Türkiye’de 20 yıl evvel yaklaşık 100 kestirim edilen fok popülasyonu içinde bulunduğumuz yılda SAD-AFAG ve ODTÜ-DBE’nin ortak bilgileri ile yaklaşık 120 ergin bireye ulaştı. Cinsin dünya nüfusundaki uygunlaşması nedeniyle kırmızı liste kategorisi değişti. Fakat, Türkiye ve Madeira adasındaki (Portekiz) üreme popülasyonlarında durum farklı. Ne yazık ki popülasyon stabil ve ana tehditler devam ediyor. Türkiye’de fokların görülme sıklığı ve dolanım alanı artmış üzere görünse de bu popülasyonun global ölçekteki artış eğilimi ve tehdit durumu Türkiye için geçerli değil. Bu nedenle, kategorideki bu güncelleme, bu ender çeşit ve kıyısal ömür alanlarının korunmasında Türkiye ve Madeira’nın çalışma ve gayretlerini hiçbir vakit düşürmemesi gerektiğine işaret ediyor.”.

Türkiye’de yalnızca 600 toy kaldı.

Güncellemede bedellendirilen 500 kuş tipi ortasında bulunan ve sayıları düşüş eğilimi gösteren toyların ise kırmızı liste kategorisi “Hassas (VU)” kategorisinden “Tehlike Altında (EN)” kategorisine yükseltildi. Bir bozkır kuşu olan toyların nüfusu, ağır endüstriyel tarım faaliyetleri, mera alanlarının yok edilmesi, avcılık ve yumurta toplayıcılığı üzere tehditler nedeniyle süratle azalıyor. Türkiye’de 600, dünyada ise 30.000 ergin bireyin kaldığı iddia ediliyor.

Bu güncelleme üzerine Tabiat Derneği Müdafaa Programı Koordinatörü Şafak Arslan; “Toy maruz kaldığı tehditlere karşı epey hassas. Bu nedenle IUCN son güncellemesinde çeşidin tehdit kategorisini yükseltti. Yani toyların kuşağının tükenme riski bir kategori daha artmış oldu. Artık daha fazla muhafaza çalışmasına gereksinim olduğu ortada. Tipi tehdit eden tüm etkenler ortadan kaldırılmalı, toyu ve ömür alanlarını koruyan faaliyetler hemen uygulanmalı. Türkiye genelindeki toy ömür alanlarının büyük kısmını biliyoruz. Bu alanlarda buğday, arpa, mercimek üzere susuz yetişen eserler devlet tarafından teşvik edilmeli, nadasa bırakma metodu benimsenmeli. Hasat devirleri toyların üreme devri dikkate alınarak yapılmalı. Aksi halde yavrular biçerdöverlerin ortasında kalıyor. Üretim yapılan alanların ortalarında bulunan mera alanları korunarak mozaik bir tarım modeli benimsenmeli ve uygulanmalı. Cinse yönelik kaçak avcılık faaliyetleri ve yumurta toplayıcılığını engellemek için kontroller artmalı, yerelde farkındalık çalışmaları yaygınlaşmalı ” açıklamasında bulundu.